Człony jogi
OSIEM STOPNI JOGI
W Jogasutrach Patańdzali wylicza osiem stopni jogi na drodze do wyzwolenia. Są to:
- jama (uniwersalne nakazy moralne);
- nijama (oczyszczanie siebie poprzez dyscyplinę);
- asana (pozycje);
- pranajama (świadome oddychanie);
- pratjahara (wycofanie i wyzwolenie umysłu spod dominacji zmysłów i zewnętrznych bodźców);
- dharana (koncentracja);
- dhjana (kontemplacja, medytacja);
- samadhi (zjednoczenie, wyzwolenie).
Jamy i nijamy pomagają joginowi opanować namiętności i emocje, pozwalając mu na zachowanie harmonii z innymi ludźmi. Asany czynią ciało zdrowe i mocne, utrzymują je w harmonii z naturą. Dwa kolejne stopnie: pranajama i pratjahara uczą regulowania oddechu i - poprzez to - kontrolowania umysłu, pomagają uwolnić zmysły od przywiązania do obiektów pożądania. Dharana, dhjana i samadhi wprowadzają jogina w najgłębsze zakamarki jego duszy, utrzymują go w harmonii z samym sobą oraz jego Stwórcą.
JAMA
Jama to pięć uniwersalnych nakazów moralnych:
- ahimsa (niekrzywdzenie, nieużywanie przemocy);
- satja (prawdomówność);
- asteja (niedopuszczanie się kradzieży);
- brahmaczarja (wstrzemięźliwość);
- aparigraha (wolność od chciwości, niezachłanność).
Praktykami jamy są: niezamierzanie żadnej krzywdy w słowie, myśli i czynie; bycie szczerym, uczciwym i wiernym; uważanie, by nie sprzeniewierzyć czyjegoś bogactwa; bycie cnotliwym i niepożądanie czyjejś własności oraz nieprzyjmowanie podarunków. Są to moralne zasady, które winny obowiązywać społeczeństwa i jednostki. Nieprzestrzeganie ich powoduje chaos: gwałt, oszustwo, kradzieże, rozpustę i zawiść.
Jogin wierzy, iż każde stworzenie ma takie samo jak on prawo do życia. Czuje, że urodził się by pomagać innym i patrzy na każde stworzenie oczami miłości. Wie, że jego własne życie jest nierozerwalnie związane z życiem innych. Cieszy się jeśli może im pomóc stać się szczęśliwymi. Stawia szczęście innych ponad swoim i staje się źródłem radości dla każdego, kogo spotka. Jak rodzice ośmielają dziecko do zrobienia pierwszych kroków, tak on dodaje odwagi mniej szczęśliwym od siebie i czyni ich zdolnymi do życia.
Jogasutry mówią, że jeżeli uczeń postępuje zgodnie z zasadami ahimsy, wszystkie istoty wokół niego zaniechają wrogiego zachowania. Dzięki przestrzeganiu satji, wypowiadane słowa owocują w działaniu. Ten, kto przestrzega asteji, jest obdarzany wszelkiego rodzaju bogactwem. Do brahmaczarina (osoby cnotliwej lub żyjącej w celibacie) wigor, witalność, energia i mądrość płyną jak rzeka. Przestrzegający aparigrahy pozna swe przeszłe i przyszłe wcielenia.
NIJAMA
Nijama to nie tylko praktyki osobiste, lecz również duchowe. Są to:
- śaucza (czystość);
- santosza (zadowolenie);
- tapas (zapał, asceza);
- swadhjaja (studiowanie świętych ksiąg i własnej jaźni);
- Iśwara-pranidhana (poddanie jaźni Bogu).
Śaucza jest dwojakiego rodzaju: zewnętrzna i wewnętrzna. Codzienna kąpiel to śaucza zewnętrzna, a wewnętrzna to asana (pozycje jogi) i pranajama (techniki oddechowe). Pomagają one oczyścić własne myśli, słowa oraz działania. Santosza, czyli zadowolenie i akceptacja wszystkiego co nas spotyka, wywołuje stan pogody ducha i życzliwości. Tapas jest żarliwym wysiłkiem połączonym z oczyszczaniem, samodyscypliną i surową praktyką. Tapas uzdrawia i oczyszcza ciało, zmysły i umysł. Swadhjaja oświeca praktykującego wiedzą o jego wewnętrznym nieśmiertelnym bycie. Iśwara pranidhana prowadzi wewnętrzny byt do jego Stwórcy. Są to praktyki etyczne, które wskazują nam co należy czynić a co odrzucać; są złotymi kluczami otwierającymi bramy duchowe.
Przyczynom żądzy, gniewu i chciwości można przeciwstawiać się bezpośrednio poprzez samoanalizę lub pokonywać poprzez odwoływanie się do ich przeciwieństw: równowagi, opanowania, spokoju i harmonii. Pierwsza metoda jest lepsza, gdyż ta druga, dualistyczna, może powodować ucieczkę przed rzeczywistością. Analizowanie, studiowanie i badanie wymaga odwagi, siły i rozsądku. Odwoływanie się do przeciwieństw nie jest lekarstwem lecz pomocą. Pierwsze podejście jest bezpośrednią metodą oczyszczenia; drugie pośrednią metodą łagodzenia. W celu przyspieszenia rozwoju Patańdżali sugeruje używanie obydwu z nich.
ASANA
Asana oznacza pozycję, ustawienie ciała jako całości z zaangażowaniem umysłu i duszy. Początkowo, aby opanować asanę niezbędny jest wysiłek. Z czasem każda asana powinna stać się bezwysiłkowa. Podczas jej wykonywania należy rozluźnić komórki mózgu a zaktywizować komórki organów wewnętrznych oraz ciała strukturalnego i szkieletowego. Połączenie wysiłku, koncentracji i równowagi w asanie, zmusza nas do intensywnego życia w teraźniejszości - rzadkiego doświadczenia we współczesnym życiu. Owa aktualność lub przebywanie w teraźniejszości ma zarówno działanie wzmacniające jak i oczyszczające: fizycznie poprzez wyzbycie się chorób, psychicznie przez uwolnienie swego umysłu ze stereotypowych myśli oraz uprzedzeń, a na bardzo wysokim poziomie, gdzie postrzeganie i działanie są jednym - przez uczenie nas nieustannie prawidłowego działania, to jest działania, które nie wytwarza reakcji. Na tym poziomie możemy również wymazywać obciążające nas skutki poprzednich uczynków. Dzięki asanie adept rozpoznaje i w pełni zdaje sobie sprawę z ograniczoności ciała i łączy je z bezgranicznością - duszą. Wówczas nie istnieje już znane ani nieznane i tylko wtedy asana przejawia sie w pełni. Oto esencja doskonałej asany.
PRANAJAMA
Patańdżali podkreśla, że do pranajamy konieczne jest przejście poprzez asanę, ale nie wspomina o takim związku przy innych członach jogi. Stwierdza, że do pranajamy powinno się podchodzić dopiero po osiągnięciu doskonałości w asanie.
W pranajamie źródłem działania jest kręgosłup i jego mięśnie a płuca są biorcami. Muszą być one wyćwiczone w otwieraniu się i rozszerzaniu we wszystkich kierunkach: do tyłu, do przodu, do góry i na zewnątrz, a mięśnie kręgosłupa wzmocnione, wytrenowane i stonizowane, aby wytworzyć przestrzeń i stymulować nerwy kręgosłupa do pobierania energii z oddechu. Dlatego pozycje odwrócone, skłony do przodu, wygięcia do tyłu - pełen zakres pozycji - są niezbędne, jeżeli mamy uzyskać maksymalne korzyści z pranajamy przy minimalnym wysiłku.
Normalny oddech płynie nierównomiernie, zależnie od stanu ciała i emocji. Początkowo ten nieregularny przepływ oddechu poddany zostaje kontroli aby nadać mu świadomy przebieg. Kontrola ta wytworzy łatwość przypływu wdechu i wydechu. Po osiągnięciu tego należy z uważnością regulować oddech. Oto pranajama.
Prana oznacza siłę życiową a ajama znaczy "podnoszenie, rozszerzanie, rozprzestrzenianie". Pranajama to rozprzestrzenianie siły życiowej poprzez kontrolowanie oddechu. Używając współczesnych terminów można porównać pranę do bioenergii. Według filozofii sankhji i jogi człowiek zbudowany jest z pięciu elementów: ziemi, wody, ognia, powietrza i eteru. Kręgosłup jest elementem ziemi i działa jako pole oddychania. Dystrybucja energii i tworzenie przestrzeni w klatce piersiowej jest funkcją eteru. Oddychanie reprezentuje element powietrza. Pozostałe elementy - woda i ogień - są z natury przeciwstawne sobie. Praktyka pranajamy łączy je w celu tworzenia energii. Energia ta nosi nazwę prana - siła życiowa lub bioenergia.
Pranajama oznacza przedłużenie oddechu i jego kontrolowanie. Ta kontrola dotyczy wszystkich funkcji oddychania, mianowicie:
- wdechu - puraka (napełnianie);
- wydechu - recaka (opróżnianie);
- bezdechu - kumbhaka (stanu, gdy nie ma wdechu ani wydechu).
Nauka ich przebiega ostrożnie poprzez wydłużanie oddechu i przedłużanie czasu jego zatrzymania na miarę elastyczności klatki piersiowej, długości, głębokości oddechu oraz precyzji ruchów. Taka pranajama nosi nazwę "rozważna" (sahita pranajama), bowiem należy ją ćwiczyć świadomie i długotrwale, aby nauczyć się jej rytmu. Do wdechu, wydechu i zatrzymania Patańdżali dodaje jeszcze jeden typ pranajamy - wolny od świadomego działania. Pranajama ta, będąc naturalną i bezwysiłkową, przemienia sferę oddechu, który jest modulowany psychiczną wolą. Nosi ona nazwę kewala kumbhaka lub kewala pranajama.
Życie jogina mierzy się nie liczbą przeżytych dni lecz liczbą jego oddechów, dlatego stara się on stosować właściwe, rytmiczne wzorce powolnego i głębokiego oddychania. Wzorce te wzmacniają układ oddechowy, uspokajają układ nerwowy i zmniejszają pożądanie. Kiedy słabną pragnienia i żądze, umysł staje się wolny i jest odpowiednim narzędziem do koncentracji. Praktyka pranajamy usuwa zasłonę niewiedzy zakrywającą światło rozumu i czyni umysł instrumentem zdolnym do podjęcia medytacji w celu ujrzenia duszy.
PRATJAHARA
W wyniku praktyki jamy, nijamy, asany i pranajamy opanowuje się ciało i jego energie. Następny stopień - pratjahara prowadzi do kontroli zmysłów i umysłu. Gdy umysł staje się gotowy do medytacji, zmysły pozostają wyciszone i przestają go dręczyć domagając się zaspokajania swych pragnień. Wtedy to umysł, który dotychczas działał jako pomost pomiędzy zmysłami a duszą, uwalnia się od zmysłów i zwraca się ku duszy, aby radować się jej duchową wzniosłością.
DHARANA, DHJANA I SAMADHI
Pratjahara tworzy fundament dla dharany, dhjany i samadhi. Trzy ostatnie stopnie są ukoronowaniem praktyk jogicznych, esencją, czy też naturalnymi elementami jogi. Rozwijają się one, gdy opanowanych zostanie pozostałych pięć praktyk. W rzeczywistości osiem praktyk miesza się i przeplata nawzajem, tworząc pełne, spójne ciało jogi.